Tháng 7/2012, tôi đi làm một phóng sự điều tra về thực trạng hoạt động của bộ máy cán bộ cơ sở tại một tỉnh miền trung. Đó là thời điểm vừa xuất hiện bài viết về một xã có 500 cán bộ ở Thanh Hóa. Bài viết ấy khiến dư luận phẫn nộ: chính quyền xã đã thu của dân nhiều khoản phí trái luật để nuôi một bộ máy cồng kềnh. Thậm chí đến cả cấp thôn cũng tự ý đặt ra các khoản thu riêng. Sau bài đó nhiều người ví những cán bộ ở đây là một đội ngũ “cường hào ác bá mới” - những kẻ chỉ ăn không ngồi rồi, thiếu dân chủ, xa hoa và truy thu của dân đến từng đồng, cắc.

Chiều thứ sáu, 29/7, chúng tôi đang liên hoan tại Tokyo, chợt một bạn bảo: 'Em phải về trước, Vietnam Airlines đang bị hacker tấn công'. Tôi đã thức suốt đêm để theo dõi tình hình khắc phục sự cố. May mắn là sân bay vẫn hoạt động, chỉ là hơi chậm một chút. Mạng xã hội phản ứng khá nhanh, mạnh và ồn ào. Giới công nghệ thông tin thậm chí còn được kêu gọi đoàn kết, cầm bàn phím ra mặt trận. Tôi hơi ngạc nhiên. Vì ngoại trừ những khẩu hiệu chính trị về Biển Đông khiến sự việc có vẻ như nghiêm trọng, cách phản ứng như vậy là hơi cực đoan.

Tính đa dạng là một trong những đặc điểm phổ quát của văn hóa. Đánh giá giá trị của văn hóa một tộc người, một vùng đất hoặc rộng hơn, một quốc gia, khác với so sánh một thành tựu của văn minh. Giá trị văn hóa không nằm ở chỗ so sánh cao thấp mà nằm ở sự khác biệt.

Năm 2013, bão Haiyan - cơn bão số 14 đổ vào Việt Nam năm ấy, khiến cả một dọc duyên hải hoảng sợ. Theo nhiệm vụ cơ quan, tôi lên xe, chạy thẳng về hướng biển, đón bão. Chúng tôi dừng ở Nam Định, nơi được dự báo là bão sẽ đổ bộ, chờ đợi. Đêm ấy trong đoàn không ai ngủ, thức trắng theo dõi các bản tin thời tiết trên TV, đài phát thanh.

Chỉ khi người làm ra và vận hành quy trình ấy biết được cái giá của sự liêm sỉ; biết được số phận thảo dân cũng đáng quý như số phận quan; biết được "trăm năm bia đá thì mòn, ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ", biết được sẽ không có vùng cấm nào để hạ cánh an toàn cho những chuyên cơ vơ vét…, thì khi ấy, "quy trình đúng" mới không trở thành cái khiên che chắn cho tội lỗi, hại dân, hại nước.

Hồi còn ngồi ở giảng đường trường Luật, đám sinh viên ngành đào tạo cán bộ Toà án chúng tôi thường lấy các vụ án trên báo ra tranh cãi. Gần đây, cái không khí tranh luận ấy lại bất đồ được hâm nóng. Chỉ trong mấy ngày, không chỉ giới luật mà dư luận xã hội có thêm một thành ngữ mới: nhân thân tốt.